อยากเอา Mickey Mouse ไปใช้บ้างต้องทำไงนะ 🤔
สัปดาห์ที่ผ่านมา เราจะเห็นเรื่องการประกาศว่า 🐭 Mickey Mouse 🐭 ตัวละครมาสคอตสุดฮิตของ Disney ได้กลายเป็นตัวละคร Public Domain (สาธารณสมบัติ) ไปซะแล้ว ซึ่งหลายคนเอง ก็คงเตรียมพร้อมที่จะเอาเจ้าหนูตัวนี้ไปดัดแปลงเป็นรูปแบบของตัวเองอยู่ล่ะสิ
แต่ก็ไม่ใช่ว่า Mickey Mouse ทุกแบบจะสามารถหยิบไปดัดแปลงได้หรอกนะ เพราะตัวที่เราสามารถหยิบไปดัดแปลงได้นั้นก็มีแค่ Mickey Mouse ที่มาจากการ์ตูนเรื่องสั้นเรื่อง ‘Steamboat Willie’ ซึ่งฉายครั้งแรกในปี 1928 หรือก็คือ 95 ปีก่อน ว่าแต่ทำไมต้องรอ 95 ปี เราถึงจะใช้ Mickey Mouse ฟรีได้นะ
ต้องย้อนกลับไปมองที่กฏหมาย Public Domain ซึ่งกฏหมายนี้ทำให้งานที่มีลิขสิทธิ์นั้นกลายเป็นสาธารณสมบัติเมื่อหมดอายุ (บางครั้งก็หมดเพราะไม่มีคนมาต่ออายุ) แต่ไม่ว่าจะกรณีไหน ถ้ามันกลายเป็น Public Domain ก็หมายความว่าสิ่งนั้นจะไม่มีบุคคลใดเป็นเจ้าของทรัพย์สินอีก ซึ่งทุกคนสามารถนำสิ่งนี้ไปดัดแปลงตามใจต้องการได้
สำหรับกฏหมาย Public Domain ในสหรัฐอเมริกากล่าวว่า ผลงานที่สร้างขึ้นใน และหลังปี 1978 จะมีระยะเวลาการคุ้มครองลิขสิทธิ์ของผู้สร้างสรรค์ประมาณ 70 ปีขึ้นไป
ทว่าผลงานที่สร้างก่อนปี 1978 นั้นลิขสิทธิ์จะมีอายุ 95 ปี นับจากวันที่สร้างขึ้นมา ดังนั้นแล้ว Mickey Mouse เวอร์ชัน Steamboat Willie และผลงานที่ถูกสร้างก่อนปี 1928 จึงกลายเป็นสาธารณสมบัติในปีนี้ โดยสามารถเริ่มใช้ได้ในวันที่ 1 มกราคมที่ผ่านมา
ทำไมต้องเป็น 1 มกราคมน่ะเหรอ นอกจากวันที่ 1 มกราคมของทุกปีจะเป็นวันปีใหม่แล้ว ความพิเศษที่หลายคนไม่ค่อยรู้ก็คือมันยังเป็นวันสาธารณสมบัติ (Public Domain Day) ด้วย ซึ่งวันที่ 1 มกราคมของทุกปี จะเป็นวันที่เราสามารถเริ่มใช้ผลงานที่หมดอายุในปีที่แล้วได้นั่นเอง
ยกตัวอย่าง ลิขสิทธิ์ A จะหมดอายุวันที่ 3 ตุลาคม 2023 ก็จริง แต่เราไม่สามารถนำ A มาใช้ได้ทันที เพราะ A ยังไม่ถือเป็น Public Domain ซึ่งต้องรอให้ถึงวันที่ 1 มกราคม 2024 ก่อน เราถึงจะสามารถนำ A ไปใช้โดยทั่วไปได้
การเป็น Public Domain หมายความว่าเราจะเอาลิขสิทธิ์เหล่านั้นไปดัดแปลงยังไงก็ได้ แม้แต่เอาไปทำเป็นสินค้าขายก็ยังทำได้ ทว่าจะดัดแปลงอะไรก็ต้องดูให้ดี เพราะ Public Domain แต่ละตัวละครก็มีข้อจำกัดต่างกัน
ยกตัวอย่างถ้าเราอยากจะดัดแปลง Mickey Mouse มาใช้กับงานเรา เราก็สามารถดัดแปลงได้แค่เวอร์ชัน Steamboat Willie เท่านั้น ซึ่งก็คือเวอร์ชัน ที่เป็นสีขาวดำ ไม่สวมถุงมือสีขาว ไม่มีกางเกงแดง ไม่มีรูม่านตา และมีหูเล็กกว่าเจ้าหนูเวอร์ชันปัจจุบัน ฉะนั้นแล้วเราสามารถดัดแปลง Mickey Mouse ยังไงก็ได้ แต่ต้องไม่ไปตรงกับเวอร์ชัน ‘เจ๋งแจ๋ว’ ตัวปัจจุบันของ Disney (เพราะยังมีลิขสิทธิ์ครอบคลุมอยู่) และต้องไม่ดัดแปลงให้คนเห็นแล้วรู้สึกว่า มันคือ Mickey Mouse ของ Disney ด้วย
กรณีการดัดแปลงที่น่าสนใจของมาสคอตที่คนจดจำ แต่กลายเป็น Public Domain ก็คือ Winnie the Pooh ซึ่งพอเจ้าหมีพูห์กลายเป็นสาธารณสมบัติปุ๊บ ก็มีคนหยิบน้องไปทำเป็นหนังสยองขวัญชื่อ Winnie the Pooh: Blood and Honey ทันที โดยหนังเรื่องนั้นเป็นหนังที่มีทุนสร้างเพียง 100,000 เหรียญ แต่กลับทำรายได้ถึง 2.5 ล้านเหรียญ ซึ่งนับเป็น 25 เท่าของงบประมาณการผลิตเลยทีเดียว
นอกจากตัวละครสุดน่ารักอย่าง Winnie the Pooh แล้ว อีก 2 เรื่องที่เป็นกรณีศึกษาจากการนำ Public Domain ไปดัดแปลงคือ Neverland Nightmare ที่นำ Peter Pan มาดัดแปลง และ Bambi: The Reckoning ซึ่งนำ Bambi มาดัดแปลงนั่นเอง
เรื่องที่น่าสนใจคือ แม้เจ้า Mickey Mouse จะกลายเป็น Public Domain ก็จริง แต่ Disney ก็เป็นหนึ่งในบริษัทที่นำ Public Domain หลายชิ้นมาดัดแปลงเป็นเวอร์ชันของตนเช่นกัน ไม่ว่าจะเป็น The Little Mermaid, Rapunzel, Snow White, Cinderella, Aladdin ดังนั้นแล้วถ้าเราจะดัดแปลงตัวละครเหล่านี้มาเป็นเวอร์ชันของตัวเอง เราจะไม่สามารถดัดแปลงเวอร์ชันของ Disney ซ้ำได้ แต่จะต้องดัดแปลงจากเวอร์ชันที่เป็น Public Domain แทน ซึ่งก็คือตำนานต้นฉบับหรือนิทานของพี่น้องกริมม์
นอกจากตำนานเจ้าหญิงแล้ว อีก Public Domain ที่คนทั่วไปมักนำมาดัดแปลงก็คือเหล่าสัตว์ประหลาดคลาสสิกทั้งหลาย อย่างเช่น Dracula, Dr. Jekyll & Mr. Hyde, Frankenstein, Phantom of the Opera, Creature from the Black Lagoon ไปจนถึงยอดนักสืบแห่งยุคอย่าง Sherlock Holmes ซึ่งเราจะเห็นเลยว่าตัวละครเหล่านี้มักถูกนำมาดัดแปลงในผลงานต่าง ๆ โดยของไทยเราก็คือแอนิเมชัน DRACULA TOK และญี่ปุ่นที่มักจะเห็นบ่อย ๆ คือการนำ Sherlock Holmes ไปอ้างอิงในยอดนักสืบ Conan นั่นเอง
ถ้าคิดว่า Mickey Mouse สะเทือนวงการแล้ว เราขอบอกเลยว่าในอีก 10 ปี น่าจะสะเทือนวงการหนักกว่าเดิม เพราะซูเปอร์ฮีโร่มากมาย จะเริ่มกลายเป็น Public Domain โดยเริ่มที่ Superman ซึ่งจะเข้าสู่สาธารณสมบัติในปี 2033 เรียกได้ว่าคนจะนำฮีโร่มาล้อกันสนุกอย่างแน่นอน โดยถ้าใครเตรียมจะใช้ก็ต้องดูดี ๆ เพราะถ้าเราทำ Superman แบบที่เหมือนเกินไป ก็อาจถูก DC ฟ้องได้
ท้ายที่สุดแล้ว เราก็อยากจะบอกว่า เพียงเพราะตัวละครมากมายกลายเป็น Public Domain นั้น ก็ไม่ได้หมายความว่า เราจะสามารถเอาตัวละครเหล่านี้ไปใช้ได้ตามต้องการ เพราะกฎหมายลิขสิทธิ์นั้นมีความซับซ้อน แม้อเมริกาจะครอบคลุมสิ่งเหล่านี้ เปิดฟรีให้ใช้ แต่ประเทศไทยอาจมีการครอบคลุมที่แตกต่างกัน ฉะนั้นถ้าจะใช้ตัวละครไหน ลองศึกษาข้อกฏหมายให้ดีน้าา
หากอยากรู้ว่าลิขสิทธิ์อะไรที่เป็น Public Domain แล้วล่ะก็ สามารถเช็คได้ด้วยการพิมพ์ชื่อตัวละคร ตามด้วย ‘Public Domain’ บน Google ซึ่งจะทำให้เราได้ข้อมูลมากขึ้น
แปล เรียบเรียง: พีรพล สดทรัพย์
ที่มา
- After Winnie the Pooh, these other characters will soon enter the public domain
- Mickey Mouse Is Now in the Public Domain After 95 Years of Disney Copyright
- 13 Public Domain Characters that Crafters Can Use
- How ‘Public’ is the Public Domain? Winnie-the-Pooh Illustrates Copyright Limitations of Public Domain Works
